Mrągowo

Rechts: Wieża Bismarcka w Mrągowie / Bismarckturm in Mrągowo

D: Mrągowo (bis 1947 Ządźbork) (deutsch Sensburg, masurisch Ządźbork) ist eine Stadt in Polen in der Woiwodschaft Ermland-Masuren etwa 60 km östlich von Olsztyn. Die Stadt und deren Umgebung sind ein beliebtes touristisches Reiseziel.

Geschichte

Um 1348 errichtete der Deutsche Orden eine hölzerne Burg, die Sensburg in der Gegend des heutigen Mrągowo. Ihr Name weist jedoch auf eine vorherige ältere Siedlung (prußisch „sena“, „senas“: alt, altertümlich) hin. Durch diese Burg entwickelte sich eine Siedlung, die 1397 erstmals urkundlich erwähnt wurde und möglicherweise bereits 1404 bis 1407 das Stadtrecht nach Kulmer Recht erhielt. Gesichert ist die (erneute) Vergabe des Stadtrechtes 1444 vom Hochmeister Konrad von Jungingen. Der Name des Ortes war damals bereits Sensburg. Die Lebensgrundlage für den Ort lieferten vor allem die umliegenden Wälder sowie die Landwirtschaft.

Während des 16. und 17. Jahrhundert zerstören mehrfach Brände die Stadt, so 1568, 1693 und 1698. 1657 wütete die Pest, von 1708 bis 1711 eine Cholera-Epidemie in der Stadt. Auch während der Napoleonischen Kriege mit Russland wurde der Ort abermals zerstört.

1818 wurde Sensburg Sitz des Landkreises Sensburg und 1897 erhielt der Ort Anschluss an das Eisenbahnnetz. Bei der Abstimmung am 11. Juli 1920 im Abstimmungsgebiet Allenstein wurden in Stadt und Kreis Sensburg 34.334 Stimmen für den Verbleib bei Deutschland und nur 25 für den Anschluss an das wiedergegründete Polen abgegeben (bei der Volkszählung 1890 waren dagegen noch 65% der Bevölkerung des Kreises der polnischen Nationalität zugerechnet worden).

Gegen Ende des Zweiten Weltkrieges wurde die Stadt am 26. Januar 1945 von der Roten Armee eingenommen und dabei zu etwa 20% zerstört. Am 28. Mai 1945 wurde die Stadt in polnische Verwaltung übergeben und der Großteil der verbliebenen deutschen Bevölkerung, soweit nicht bereits geflohen, vertrieben. Die Stadt erhielt zunächst den polnischen Namen Ządźbork, 1947 wurde sie dann zu Ehren des Sprachforschers Christoph Cölestin Mrongovius (1764–1855) in Mrągowo umbenannt.

***

PL: Mrągowo (dawn.: pol. Ządzbork/Ządźbork/Żądzbork, niem. Sensburg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Miasto słynie z corocznie organizowanego Pikniku Country i jest popularnym ośrodkiem turystycznym i wypoczynkowym na Mazurach.

Historia

Teren, na którym powstało Mrągowo nosi nazwę Galindii od nazwy staropruskiego plemienia, zamieszkującego obecną ziemię mrągowską.

Niedokończone badania archeologiczne w latach 30. prowadzone przez archeologów z Uniwersytetu Królewieckiego potwierdziły legendę przekazywaną z pokolenia na pokolenie, że pierwsza osada znajdowała się na wyspie jeziora Czos (obecnie Półwysep Ostrów).

Od początku istnienia jak większość Galindii podlegała administracji w Szestnie, które było siedzibą wójta – prokuratora krzyżackiego pełniącego funkcję administratora z ramienia komtura bołgijskiego.

Nie zachował się dokument lokacyjny, co nie pozwala określić dokładnej daty założenia miasta. Na jednej z pieczęci miasta figuruje rok 1348. Wiadomo zaś, że w latach 1404-1407 komtur bałgijski Jan von Sayn, lokował miasto na prawie chełmińskim, a wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen nadał tej miejscowości prawa miejskie. 20 lutego 1444 roku Konrad von Ehrlichskansen w Szestnie na prośbę mieszkańców odnowił pierwotny przywilej lokacyjny miasta Mrągowa, od którego przyjęła się data nadania praw miejskich. Mrągowo podobnie jak wiele innych miast pruskich przeżywało wzloty i upadki. Palone było przez Litwinów, trawione przez liczne pożary, dziesiątkowane przez epidemię i inne kataklizmy.

Jednak nadanie praw miejskich pozwalało na prowadzenie swobodnej działalności gospodarczej, chociaż odległość między Mrągowem, a Szestnem nie przekraczała 5 kilometrów. Władzę w mieście sprawował burmistrz z radą założoną z sześciu rajców, wymienionych po raz pierwszy w 1444 roku w dokumencie. Sądownictwo miejskie sprawowała ława złożona z sześciu ławników. Przywilej lokacyjny przewidywał planową zabudowę miasta w trudnych warunkach terenowych między jeziorami. W pobliżu Rynku (obecnie plac M. Kajki) był zbudowany kościół parafialny istniejący od 1409 roku. Proboszczem parafii w 1485 roku ksiądz Stanisław, niewątpliwie Polak. W pobliżu miasta znajdowała się kaplica św. Jerzego należąca do braci zakonnych. W południowej części miasta (obecnie osiedle Nikutowo) istniał duży jak na owe czasy browar miejski. W latach 1454-1466 podczas wojny trzynastoletniej Mrągowo było wiele razy grabione i niszczone. Po wojnie przypadło w państwu krzyżackiemu.

Miasto zostało w 1520 roku zdobyte i spalone przez oddziały polsko-czeskie. W roku 1527 w wyniku zniszczeń Książę Albert Hohenzollern nadał przywileje w celu złagodzenia szkód poniesionych przez miasto podczas wojny. W kolejnych latach Mrągowo nękały pożary skutkiem czego było ubożenie ludności.

W 1754 roku wybudowano nowy kościół, rozwijała się szkoła miejska podporządkowana miejscowemu proboszczowi. W latach 1719-1733 podczas wojen prowadzonych przez Prusy w mieście stacjonował 4 pułk kirasjerów, w 1740 roku 3 pułk huzarów, a w latach 1746-1772 7 pułk huzarów. W latach 1770-1792 przebywał tu 9 pułk Bośniaków (budynek w którym mieściła się ich strażnica istnieje do dziś przy pl. Kajki). W 1786 roku założono cmentarz miejski. Zbudowano spichlerz przy dzisiejszej ulicy Roosevelta. Pomimo częstych wojen w tych latach miasto wzbogacało się o nowe domy parterowe rzemieślników i wokół rynku nie było już miejsca do zabudowy. W 1812 roku przez miasto przemaszerowały wojska Napoleońskie, które dokonały wielu zniszczeń i zubożyły okolicę. Dotychczas przeważająca ilość ludności polskiej zaczęła maleć w związku z usuwaniem języka polskiego ze szkół oraz nacisku miejscowej administracji niemieckiej. Mrągowo już od dłuższego czasu było przygotowane na siedzibę powiatu.

Już w 1800 roku kilku urzędników przeniosło swoje urzędy z Szestna do Mrągowa. W 1830 roku połączono sąd miejski z sądem powiatowym w Szestnie. 1 września 1818 roku Mrągowo stało się siedzibą powiatu. Pierwszym starostą był kapitan w stanie spoczynku August Lyśniewski. Starostwo mieściło się w jednym z budynków przy Rynku, który został strawiony przez pożar. Wzrastały potrzeby mieszkańców miasta i okolicznych wsi. W roku 1819 założono pierwszą aptekę aptekarza Graape (obecnie apteka pod orłem). Pomyślny rozwój miasta przerwał z 23 na 24 marca 1822 roku wielki pożar, który zniszczył ponad połowę zabudowań. Dzięki pożyczkom zaciągniętym przez rzemieślników i władze miasta z banku w Królewcu – miasto zaczęto odbudowywać i rozbudowywać w kierunku północnym. 3 sierpnia 1825 roku oddano do użytku ratusz do którego przeniosło się starostwo i sąd. W tym samym roku zbudowano również nową szkołę przy ulicy Kościelnej. W latach 30. panowały zarazy cholery na którą w Mrągowie zmarło około 40 osób. W kolejnych latach do miasta napływał ludność żydowska oraz Filiponi z okolic Wojnowa i Olecka. Przybywało również ludzi wyznania katolickiego. W 1860 roku poświęcony został nowy kościół rzymskokatolicki. Ważnym wydarzeniem było otwarcie 1 maja 1887 roku kolei wąskotorowej łączącej Mrągowo z Kętrzynem, a w 1888 linii kolejowej łączącej Mrągowo z Biskupcem i Rucianem przez Piecki. W roku 1889 powstała gazownia nad jeziorem Czos, dzięki której ulice miast zostały oświetlone, oraz koszary, w których mieściła się szkoła policyjna.

W roku 1900 miasto posiadało już wodociągi i kanalizację. W 1903 roku do użytku oddano nową szkołę oraz szpital. Burmistrz Hermann Jaenike dbał o estetyczny wygląd miasta. Na jego cześć wzgórze na, którym za jego rządów wybudowano wieże widokową Bismarcka nazwano jego nazwiskiem. W 1905 roku w lesie nad jeziorem Juno wybudowano amfiteatr oraz wiele obiektów o charakterze rekreacyjnym (obecnie Park im. Słowackiego). Las, a właściwie park był oświetlony setkami kolorowych lampionów, były piękne ścieżki spacerowe, place zabaw, restauracje, a w latach 30. nawet sanatorium. Nad brzegiem jeziora Juno i w parku odbywały się różne imprezy sportowe, kulturalno-rozrywkowe itp. W latach 1912-1913 oddano do użytku gmach starostwa.

W czasie I wojny światowej koszary w Mrągowie zostały zajęte przez Rosjan. Po zakończeniu wojny aż do roku 1920 nie było w mieście stabilizacji, co utrudniało normalny rozwój. 11 listopada 1920 roku przeprowadzony został Plebiscyt w, którym zwyciężyli Niemcy. W latach 20. rozpoczęto budowę reprezentacyjnych gmachów szkół średnich, domów mieszkalnych oraz hoteli. Lata II wojny światowej były wyjątkowo trudne z powodu dokonywania tzw. czystek wśród społeczeństwa pod względem lojalności wobec polityki Hitlera. Szczególnie postępowano z ludnością wykazującą polskie postawy narodowe. Aresztowano i wywożono do obozów koncentracyjnych. W szczególnie brutalny sposób został zabity działacz polski Julian Jaskółka. Życie kulturalne i towarzyskie zupełnie zanikło, setki młodych mężczyzn zostało wcielonych do Wermachtu. Mrągowo było miejscem obozu jeńców wojennych polskich, francuskich, włoskich i rosyjskich, miejscem obozów pracy składających się głównie z Polek i Polaków przywiezionych na przymusowe roboty. 27 stycznia 1945 roku miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Armię Czerwoną w około 20%. W lipcu 1945 roku urząd burmistrza objął polski repatriant z Wileńszczyzny Feliks Guis, który wspólnie z pierwszym starostą Czesławem Krzewińskim przywracał miasto do życia. Miejsce wyjeżdżającej ludności autochtonicznej lub ubyłej w czasie działań wojennych zaczęli zajmować Polacy z Kurpiowszczyzny, województw Centralnej Polski oraz wysiedleńcy z Kresów Wschodnich Polski. Pomimo, że w Mrągowie nie było działań wojennych, miasto zostało spalone tuż po wyzwoleniu. W 1947 roku Komisja Zmiany Nazw Miejscowości nadała dla miasta polską nazwę Mrągowo na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza.

Texte: Wikipedia D & PL